آزاده فخری (عضو کانون ملی منتقدان تئاتر ایران)
پرواز بر فراز آشیانه فاخته (2)
«ژوزه ساراماگو»* نویسنده پرتغالی، زاده ۱۶نوامبر۱۹۲۲و درگذشته ۱۸ژوئن۲۰۱۰؛ برنده جایزه نوبل ادبیات در سال ۱۹۹۸میلادی است. او گرچه از سال ۱۹۶۹به حزب کمونیست پرتغال پیوست و همچنان به آرمان‌های آن وفادار بوده است اما هیچ‌گاه ادبیات را به خدمت ایدئولوژی خود درنیاورد.
ساراماگو در دهکده‌ای کوچک در شمال لیسبون در خانواده‌ای کشاورز به دنیا آمد، او دو سال بعد به همراه خانواده به لیسبون رفت و تحصیلات دبیرستانی خود را برای امرارمعاش نیمه‌تمام گذاشت و به شغل‌های مختلفی نظیر آهنگری، مکانیکی و کارگری روزمزد پرداخت. پس از مدتی نیز به مترجمی و نویسندگی در روزنامه ارگان حزب کمونیست پرتغال مشغول شد. اگرچه اولین رمان او به نام «کشورگناه» در ۱۹۴۷به چاپ رسید ولی ناکامی او برای کسب رضایت ناشر برای چاپ کتاب دومش موجب شد رمان‌نویسی را کنار بگذارد تا این‌که با انتشار کتاب «بالتازار و بلموندا» در سال ۱۹۸۲و ترجمه آن به انگلیسی در ۱۹۸۸شهرت به سراغ او آمد، رمانی تاریخی که به انحطاط دربار پرتغال در قرن شانزدهم می‌پردازد.
ساراماگو گاه در دل داستان‌های خود از جملات طعنه‌آمیزی استفاده می‌کند که ذهن خواننده را از حوادث تخیلی و غالباً تاریخی داستان خود به واقعیت‌های جامعه امروز معطوف می‌کند. نوک پیکان کنایه‌های ساراماگو معمولاً مقدسات مذهبی، حکومت‌های خودکامه و نابرابری‌های اجتماعی است.
رویکرد ساراماگو علیه مذهب موجب شد وزیر کشور پرتغال در سال ۱۹۹۲ در پی انتشار کتاب «انجیل به روایت عیسی مسیح» نام او را از لیست نامزدهای جایزه ادبی اروپا حذف کند و این کتاب را توهینی به جامعه کاتولیک پرتغال بخواند، ساراماگو پس‌ازآن به همراه همسر اسپانیایی‌اش به «تبعیدی خودخواسته» به لانساروت جزیره‌ای آتش‌فشانی در جزایر قناریدر اقیانوس اطلس رفت و تا آخر عمر در آنجا اقامت گزید.
ساراماگو معمولاً حکومت‌های خودکامه و نابرابری‌های اجتماعی را به‌نقد می‌کشید و سیاست‌های کلیسای کاتولیک را که دست در دست نظام سلطه داشت، محکوم می‌کرد. رمان «کوری»، شاهکار ژوزه ساراماگو، اثری تحسین‌شده و جهانی از او است که تابه‌حال با سه ترجمه مشهور در ایران منتشرشده است. ساراماگو در سال 1974، نوشته‌هایی را با عنوان «عقاید دی آل هاد»** منتشر کرد که نگاهی دقیق به تاریخ گذشته دیکتاتوری پرتغال را ارائه می‌داد. حکومت خودکامه‌ای که در ماه آوریل سال 1975 در اثر انقلاب سرنگون شد.
ساراماگو تا زمان کسب جایزه نوبل، در ایران شهرتی نداشت و اثری از او منتشرنشده بود؛ اما بعدازآن اغلب کارهایش به زبان فارسی ترجمه شد که گاه حتی هر کتاب او با چند ترجمه مختلف به بازار نشر عرضه‌شده و هرکدام از این کتاب‌ها نیز به چاپ‌های متعدد رسیده است.
منابع
مشیری، مینو. مقدمه مترجم. ژوزه ساراماگو. در کوری. ترجمه مینو مشیری. ویراستار محمدرضا جعفری. چاپ سیزدهم.تهران:نشر علم، ۱۳۸۵.
بالتازار و بلموندا، ترجمه: مصطفی اسلامیه، مقدمه مترجم.
*José de Sousa Saramago
** The Opinions the DL Had
