حمیده وطنی
نقاشی‌خط شیوه‌ای در نقاشی مدرن و خوشنویسی معاصر ایرانی است که توسط تعدادی از خوشنویسان ایرانی ابداع شد و این هنرمندان با ترکیب نقاشی و خطاطی هنر جدیدی را به وجود آوردند که تقریباً از دهه سی و چهل تاکنون ادامه داشته و حتی در بسیاری از کشورهای منطقه نیز گسترش‌یافته است. در این شیوه با استفاده از رنگ در خطاطی و شکیل کردن آن و ایجاد فرم، تابلوهای بسیار زیبایی خلق‌شده که به همین دلیل گاهی به آن خطاشی هم می‌گویند. آنچه مسلم است این است که هنرمند این شیوه باید هم نقاش و هم خطاط ماهری باشد. تلفیق نقاشی و خط از دیرباز در کتیبه‌ها، روی ظروف و مهرها به کار می‌رفته و قدمتی به‌اندازه تاریخ دارد، اما نقاشی‌خط به سبک مدرن امروزی توسط هنرمندان معاصر، فرزام پیلارام، رضا مافی و نصرالله افجه‌ای، محمد احصایی، حسین زنده رودی پایه‌گذاری و گسترش‌یافته است. خلق یک اثر نقاشی‌خط ارزشمند و ماندگار مرهون تجربیات و توانمندی ی هنرمند درزمینهٔ مبادی سواد بصری مانند خط، نقطه، سطح، حجم، نور، رنگ و ترکیب‌بندی رنگ‌ها و از طرفی شناخت و تبحر در سبک‌های مختلف خطاطی، است. هنر نقاشی‌خط یا خطاشی، سبب شده تا نظر هنرمندان خارجی و کسانی که آشنایی کامل با خطاطی و خوشنویسی ایرانی ندارند، جلب شده و این هنر در سطح بین‌المللی مطرح شود. به‌بیان‌دیگر، تلفیق نقاشی مدرن و خوشنویسی سنتی، این هنر نوپا را جهانی کرده و باعث گردیده تا کسانی که از زبان و نوشتار فارسی آگاهی ندارند، به دلیل استفاده از فرم و رنگ، با آن ارتباط برقرار کرده و خوشنویسی سنتی ایران نیز جانی تازه یابد. امروزه هنر نقاشی‌خط یا خطاشی در عرصه هنرهای تجسمی ایران جایگاه ویژه‌ای یافته است و بر تعداد این هنرمندان افزوده می‌شود. ازآنجاکه هنر خوشنویسی، نزد مسلمانان، هنر تجسم کلام وحی بوده و از اهمیت والایی برخوردار است، شاخص‌ترین هنر در پهنهٔ سرزمین‌های اسلامی محسوب شده و می‌توان آن را به‌مثابهٔ زبان هنری مشترک برای تمامی مسلمانان دانست. ازاین‌رو هنرمندانی که در رشته نقاشی‌خط فعالیت دارند با نگارش اسماءالحسنی و آیات قرآنی و تلفیق آن با نقاشی، آثار بسیار زیبایی را آفریده‌اند. برای آشنایی بیشتر باهنر نقاشی‌خط از استاد عبدالرضا چارئی، یکی از هنرمندان برجسته و فعال درزمینهٔ نقاشی‌خط، دعوت کردیم میهمان باشد و درباره خود و آثارش سخن بگوید.
پیشینه نقاشی – خط (نقاشی‌خط) به چه دوره‌ای برمی‌گردد؟
به یک قول دوره صفویه البته نمونه بارز آن به دوره قاجاریه و با نقاشی‌خط "اسماعیل جلایر" گام‌های نخست نقاشی‌خط در ایران رقم خورده است.
هنرمندان معاصر در این زمینه چه کسانی هستند؟
از پیشگامان نقاشی‌خط در ایران می‌توان از استادان پیشکسوتی چون مرحوم رضا مافی، پیل آرام، حسین زنده رودی و متأخر ایشان جلیل رسولی، نصرالله افجه ای و محمد احصایی را می‌توان نام برد.
چه کسانی نقاشی‌خط را با شیوه‌های سنتی توأمان نوشته‌اند؟
مرحوم رضا مافی، جلیل رسولی و سید محمد احصایی استادانی که با رعایت قواعد خوشنویسی سنتی نقاشی‌خط را رقم‌زده‌اند، مرحوم مافی در دو خط شکسته‌نستعلیق و نستعلیق، جلیل رسولی و محمد احصایی با خطوط ثلث و نستعلیق و شکسته، گام‌های موثری در نقاشی‌خط برداشته‌اند و همچنین آقای افجه‌ای در زمینه‌های مختلف خوشنویسی سنتی فعالیت‌های در این زمینه داشته‌اند. در واقع می‌توان گفت که جلیل رسولی در نقاشی‌خط ایران بسیار پرکار و فعال هستند و در این خصوص نخستین هنرمندی است که آثار نقاشی‌خط خود را به صورت کتاب به چاپ رسانده است، اخیراً هم آقای افجه‌ای آثار خود را به چاپ رسانده‌اند، از محمد احصایی هم آثار زیادی در دست است اما تاکنون کتاب مدونی از آثار ایشان به چاپ نرسیده است.
وجه‌تسمیه واژه خطاشی در واقع ترکیب دو کلمه خط و نقاشی است؟
قدما نقاشی‌خط را به دو روش خط-نقاشی و نقاشی‌خط می‌خواندند که البته نقاشی‌خط بیشتر مصطلح شده است، در سال‌های اخیر واژه خطاشی هم که عبارت خط را با جلوه گری خاص نشان می‌دهد به عنوان اثری که خط را به صورت نقاشی نشان می‌دهد، استفاده‌شده است. با ترکیب خط و شی که از آخر نقاشی گرفته‌شده یک لوگومونو جدید ساخته‌شده تحت عنوان "خطاشی" واژه‌ای که خط سیر یک فرهنگ را به ما نشان می‌دهد، مثل نستعلیق که از ترکیب خط نسخ و تعلیق به وجود آمده است.
کدام وجه غالب است خط یا نقاشی؟
اینکه غالب با نقاشی یا با خط است از بدیهی‌های شیوه نقاشی‌خط این است که منظور ایجاد تصویر در اثر نیست بلکه خط با جلوه دیگری نمایش داده می‌شود.
منظورتان این است که اصالت با خط است؟
بله اصالت در نقاشی‌خط با خط است اما اینکه کدام غالب است بستگی به هنرمند دارد مثلاً آقای احصایی ابتدا قلم خوشنویسی را به دست می‌گیرند و با ترکیب حروف در صفحه، یک نقاشی‌خط به وجود می‌آورند و یا مثلاً در کار آقای افجه‌ای و آقای رسولی اولین چیزی که دیده می‌شود غالب خط است به طوری که حتی گاهی بیننده درگیر این می‌شود تا کشف کند چه چیزی در یک اثر نوشته‌شده است یعنی در نهایت می‌بینیم که خط غلبه دارد، اما مثلاً در آثار آقای بریرانی شما اول خط را نمی‌بینید و نقاشی بر خط غلبه دارد و ایشان بیشتر درگیر تکنیک‌های طراحی و نقاشی هستند.
شیوه کار شما چیست؟
خب با توجه به اینکه من با اسلوب خط آشنا هستم و ضعف و قدرت خط را می‌شناسم همواره به سنت خوشنویسی پای بند هستم، قانونمندی خوشنویسی را فدای رنگ و جلوه‌های ظاهری آن نخواهم کرد تکنیک یکی از شاخصه‌های اصلی کار من است و بیش‌ترین تلاش را خواهم کرد که تکنیک در خدمت نقاشی‌خط باشد، در نقاشی‌خط من از قلم نی و مرکب استفاده نمی‌کنم و با دو مداد مثل ژاپنی‌ها که با دو چوب غذا می‌خورند، شروع به نوشتن می‌کنم جایی که می‌خواهم دانگ قلم زیاد باشد دستم را باز می‌کنم زبان قلم افزایش پیداکرده و درشتی قلم را به دست می‌آورم و جایی که بخواهم دانگ قلم‌ریز باشد دستم را تنگ می‌کنم، البته شاید خیلی‌ها با این شیوه کارکرده باشند، چیزی که اهمیت دارد غالب خطی است که شما خلق می‌کنید، اگر ترکیباتی که در خوشنویسی وجود دارد رعایت شود قطعاً اثری موزون و زیبا ارائه خواهد شد.
هنر خطاشی بین مردم خصوصاً جوانان در حال حاضر چه جایگاهی دارد؟
حقیقت این است که امروزه واژه‌های نوین به سرعت جایگزین واژه‌های سنتی شده و همین باعث شده نه تنها سنت به فراموشی سپرده شود بلکه اصل را از ریشه بکند، به طور مثال واژه "تایپوگرافی" که اساساً یک واژه فرنگی است جایگزین تمام جلوه‌های زیبای خط و نقاشی‌خط شده است و شکست سنت‌ها، وارونه جلوه دادن معانی و شکست قواعد و قانون کلی خط را دچار سردرگمی نموده و از اساس واژگون کرده است، جایگاه خط - نقاشی امروز متاسفانه کمرنگ شده تکنولوژی جدید به این هنر ضربه زده است، امروزه یک دانشجو و هنرمند، نیازی ندارد تراشیدن قلم را یاد بگیرد تکنولوژی این کار را می‌کند، نیازی نیست بداند کاغذ چیست، مرکب چیست و برای اینها زمان بگذارد و با مشقت، مشق کند، چه مشق نظری چه مشق عملی، اینها دیگر وجود ندارد تکنولوژی فونت درست کرده، حتی ترکیبات آن را چینش کرده، یک هنرمند نیازی نمی‌بیند تا شناخت کامل از آن‌ها داشته باشد خب طبیعتاً اینها به کیفیت کار لطمه می‌زند. تکنولوژی طوری سینه سپر کرده است که این هنر در حال موزه‌ای شدن است شاید اگر تکنولوژی به مدد سنت می‌آمد و حافظ دستاوردهای سنتی می‌شد حیثیت اصلی آن از بین نمی‌رفت و جایگاه اصیل خوشنویسی حفظ می‌شد.
استاد عبدالرضا چارئی در یک نگاه:
عبدالرضا چاریی هنرمند و مدرس دانشکده هنر دانشگاه شاهد 30 بهمن سال 1335 در خرمشهر متولد شد، تحصیلات ابتدایی خود را در دبستان پانزده بهمن همین شهر گذراند، در این دوران از زندگی‌اش بود که با درگذشت پدر مجبور به کار در یک آتلیه هنری نزد مرحوم استاد سید علی عالم شاه، هنرمند دزفولی و از شاگردان ممتاز حسین بهزاد، شد، خیلی زود، در سن 10 سالگی کارهایی مانند مهرسازی، گراور سازی، نئون پلاستیک و پارچه‌نویسی را از ایشان که جای پدر را برای وی پرکرده بود، آموخت و تا پایان دوره دبیرستان، در سال 56 به کار خود در این آتلیه ادامه داد. در سال 62 پس از انقلاب فرهنگی وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شده و جزء نخستین گروه از دانشجویان رشته گرافیک مستقل ایران شد، ایشان نزد استادانی چون مرحوم مرتضی ممیز، سید محمد احصایی، هادی شفائیه، روئین پاکباز، سید جلال شباهنگی، آیدین آغداشلو، صادق بریرانی، ابراهیم حقیقی و استاد گنجینه طراحی گرافیک را فراگرفت. وی با اتمام دوره تحصیلی خود در سال 67، نخستین فارغ‌التحصیل رشته گرافیک مستقل در ایران می‌باشد. ایشان خط نستعلیق را نزد استاد مرحوم عبدالله فرادی در انجمن خوشنویسان ایران و خط ثلث و محقق را از استاد سید محمد احصایی آموخت. پس از آشنایی کامل باسنت خوشنویسی و مشق نظری از روی آثار قدما، علاقه وافری به نقاشی‌خط پیداکرده و آثار متعدد و متنوعی در این زمینه ارائه نمود.
تاریخ و محل تولد : خرمشهر 30/11/1335
تحصیلات
کارشناسی: ارتباط تصویری (گرافیک)، 1367، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران
کارشناسی ارشد: ارتباط تصویری (گرافیک)، 1379، دانشگاه تربیت مدرس
دانشجوی دکترا دانشکده هنر دانشگاه تربیت مدرس
کتاب‌های تألیف یا ترجمه‌شده
مقدمه‌ای بر کتاب " مسکا ت" انتشارات مارلیک/1387
فرهنگ واژگان و اصطلاحات خوشنویسی و هنرهای وابسته /انتشارات مارلیک/بخش پدیده‌های نوین خوشنویسی و طراحی حروف/1388/ روزنه
طرح عملی جامع در طراحی گرافیک در دست چاپ / انتشارات پرچین
تایپو گرافی از منظر معنا در دست چاپ / انتشارات یساولی
نماد ونشان در طراحی گرافیک / انتشارات مارلیک در دست چاپ
سوابق هنری / نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها
نمایشگاه انفرادی نقاشی – خط /1355 اهواز
نمایشگاه انفرادی خط برجسته /1358 خرمشهر
نمایشگاه انفرادی خوشنویسی 1364 دانشکده هنرهای زیبا /تهران
نمایشگاه گروهی طراحان گرافیک ایران 1366/موزه هنرهای معاصر/تهران
نمایشگاه ششمین دوسالانه طراحان گرافیک ایرا ن 1378
نمایشگاه گروهی آثار هنری استادان دانشکده هنر شاهد سال 1380/ نگارستان شاهد
نمایشگاه خوشنویسی جهان اسلام/فرهنگستان هنر 1380
نمایشگاه گروهی آثار هنری استادان دانشکده فنی دکتر شریعتی 1381/تهران
نمایشگاه نقاشی‌خط /عبدالرضا چارئی و بهنام چارئی/دانشکده فنی دکتر شریعتی/1382 تهران
نمایشگاه نقاشی‌خط /عبدالرضا چارئی و بهنام چارئی نگارستان شاهد /1382 تهران
نمایشگاه انفرادی خوشنویسی نوین /نگارستان شاهد 1383 تهران
نمایشگاه انفرادی خوشنویسی نوین /دانشکده فنی دکتر شریعتی 1383
نمایشگاه گروهی نقاشی‌خط / فرهنگسرای بهمن اردیبهشت 1383
نمایشگاه دوسالانه پوستر جهان اسلام /1383 فرهنگستان هنر تهران
نمایشگاه استادان (قلیچ خانی/کوئیکی/چارئی) دانشکده فنی دکتر شریعتی 1383
نمایشگاه گروهی آثار هنرهای تجسمی /فرهنگسرای بهمن /اردیبهشت 1384
نمایشگاه هنر عاشورا /موسسه فرهنگی صبا /1384
نمایشگاه آثار هنرمندان ایران وبنگلادش/ بنگلادش/1384
جشنواره قرآن /وزارت فرهنگ وارشاد /موزه قرآن/1384
نمایشگاه انفرادی خوشنویسی نوین /نگارستان شاهد 1387 تهران
نمایشگاه گروهی خوشنویسی نوین در نمایشگاه قرآن /مصلی 1389 تهران
نمایشگاه گروهی طراحی پوستر ویژه ماه مبارک رمضان /سازمان زیباسازی شهر تهران تابستان 1389
جوایز دریافتی
نفر اول طراحی نشانه در ایران 1376 /دریافت تندیس و لوح افتخار
پژوهشگر نمونه (رتبه سوم) دانشگاه شاهد 1387 دریافت لوح افتخار
استاد نمونه دانشکده هنر شاهد 1389 دریافت لوح افتخار
